Tipi: İtici güç
Tanımlar:
Yolcu-Km: Bir yolcunun bir kilometre mesafeye taşınmasıyla elde edilen trafik ölçü birimidir,
Ton-Km: Bir ton yükün bir kilometre mesafeye taşınmasıyla elde edilen trafik ölçü birimidir.
Birimi: yolcu-km, ton-km
Önem: Yolcu ve yük taşıma talebi çevre üzerinde baskıya yol açar. Talepteki artış, daha çok yol yapımını teşvik ettiği gibi trafikten kaynaklanan kirlilik ve gürültü gibi çevresel sorunlara neden olabilir.
Değerlendirme:
Yurt içi yolcu taşımada; 2000 yılında 1,8% olan havayolunun payı 2019 yılında 8,3%’e çıkmış, yine aynı dönemde 95,9% olan karayolunun payı 90,1%’e, 2,2% olan demiryolunun payı 1,3%’ye inmiştir. 2019 yılında denizyolunun yolcu taşımacılığınki payı ise 0,30% olmuştur. 2023 yılı sonunda, karayolu yurtiçi yolcu taşıma paylarının (yolcu-km olarak); karayoluyla 76%’ya düşürülmesi hedeflenmektedir[i].
2019 yılında yurt içi yük taşıma oranlarına bakıldığında 91,9% ile yine karayolunun ağırlığı görülmektedir. 2019 yılında, 2000 yılına göre yurt içi yük taşımada demiryolu ve denizyolu paylarında ise azalma olduğu görülmektedir.
GRAFİK 107- YURT İÇİ YOLCU TAŞIMA ORANLARI (yolcu-km üzerinden % oran)*
GRAFİK 108- YURT İÇİ YÜK TAŞIMA ORANLARI (ton-km üzerinden % oran)**
Kaynaklar: Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı, 2021.
Notlar: 1) Yolcu taşımacılığına şehir içi taşımacılık dahil değildir.
2)Karayolları Genel Müdürlüğü sorumluluğundaki yol ağı üzerinde yük ve yolcu taşımaları dikkate alınmıştır.
3) Demiryolu yolcu taşımacılığı verilerinde Marmaray ve banliyö taşımacılığı hariç tutulmuştur. Yolcu kmde sadece TCDD A.Ş. Anahat verileri alınmıştır.
4) Devlet Hava Meydanları İşletmesi Genel Müdürlüğü havalimanlarımız arasındaki iç hat kargo ve iç hat yolcu taşımaları dikkate alınmıştır. Boş bırakılan alanlar için veri yoktur.
5) Kabotaj'da taşınan yolcuların yolcu-km, yüklerin ton-km değeri ifade eder.
*Yolcu-Km: Bir yolcunun bir kilometre mesafeye taşınmasıyla elde edilen trafik ölçü birimidir,
**Ton-Km: Bir ton yükün bir kilometre mesafeye taşınmasıyla elde edilen trafik ölçü birimidir.
GRAFİK 109- ULAŞIM YOLLARINA GÖRE YURT İÇİ YOLCU VE YÜK TAŞIMACILIĞI
Kaynaklar: Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı, T.C. Devlet Demiryolları İşletmesi Genel Müdürlüğü.
Notlar: 1) Yolcu taşımacılığına şehir içi taşımacılık dahil değildir. 2)Karayolları Genel Müdürlüğü sorumluluğundaki yol ağı üzerinde yük ve yolcu taşımaları dikkate alınmıştır. 3) T.C.Devlet Demiryolları İşletmesi Genel Müdürlüğü’ne ait yük ve yük taşımaları dikkate alınmıştır. Banliyö hattı yolcu taşıması hariç tutulmuştur.
4) Devlet Hava Meydanları İşletmesi Genel Müdürlüğü havalimanlarımız arasındaki iç hat kargo ve iç hat yolcu taşımaları dikkate alınmıştır. Boş bırakılan alanlar için veri yoktur. 5) Deniz Ticareti Genel Müdürlüğü kabotaj hattında yük ve yolcu taşımaları dikkate alınmıştır. Ton- Mil olarak verilen değer, Ton-Km’ ye, Yolcu- Mil olarak verilen değer, Yolcu-Km’ ye dönüştürülmüştür.
*Yolcu-Km: Bir yolcunun bir kilometre mesafeye taşınmasıyla elde edilen trafik ölçü birimidir,
**Ton-Km: Bir ton yükün bir kilometre mesafeye taşınmasıyla elde edilen trafik ölçü birimidir.
Çevresel etkileri açısından demiryollarının kullanımının karayollarına tercih edilmesi gerekmektedir. Demiryolu ağının geliştirilmesinin yanında verimli olarak kullanılması da önem taşımaktadır. Her ne kadar demiryollarında 2013 yılında yük taşımacılığı kapasite kullanım oranı 75%’e çıkmışsa da 2018 yılında 51%’e düşmüştür.
GRAFİK 110-DEMİRYOLLARINDA YÜK TAŞIMACILIĞI KAPASİTE KULLANIM ORANLARI (%)
Kaynak: Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı, 1990-2016 verileri için: T.C. Devlet Demiryolları İşletmesi Genel Müdürlüğü, 2017-2018 verileri için: Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları Taşımacılık A.Ş.
NOT: 2017 yılından itibaren yük taşımacılığı verileri sadece TCDD Taşımacılık A.Ş. Genel Müdürlüğü kapsamındaki taşıma verilerdir. Diğer demiryolu tren işletmecilerinin verileri dahil değildir.
[i] Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı, Türkiye Ulaşım ve İletişim Stratejisi, https://www.uab.gov.tr/uploads/pages/bakanlik-yayinlari/ulusal-akilli-ulas-im-sistemleri-strateji-belgesi-ve-2020-2023-eylem-plani.pdf
