Tipi: İtici güç
Tanımlar:
Yolcu-Km: Bir yolcunun bir kilometre mesafeye taşınmasıyla elde edilen trafik ölçü birimidir,
Ton-Km: Bir ton yükün bir kilometre mesafeye taşınmasıyla elde edilen trafik ölçü birimidir.
Birimi: yolcu-km, ton-km
Önem: Yolcu ve yük taşıma talebi çevre üzerinde baskıya yol açar. Talepteki artış, daha çok yol yapımını teşvik ettiği gibi trafikten kaynaklanan kirlilik ve gürültü gibi çevresel sorunlara neden olabilir.
Değerlendirme:
Yurt içi yolcu taşımada; 2000 yılında 1,8% olan havayolunun payı 2022 yılında 6,8%’e çıkmış, yine aynı dönemde 95,9% olan karayolunun payı 91,2%’ye, 2,2% olan demiryolunun payı 1,5%’e inmiştir. 2022 yılında denizyolunun yolcu taşımacılığınki payı ise 0,48% olmuştur[i].
2022 yılında yurt içi yük taşıma oranlarına bakıldığında 89,3% ile yine karayolunun ağırlığı görülmektedir. 2022 yılında, 2000 yılına göre yurt içi yük taşımada demiryolu ve denizyolu paylarında ise azalma olduğu görülmektedir.
GRAFİK 110- YURT İÇİ YOLCU TAŞIMA ORANLARI (yolcu-km üzerinden % oran)*
GRAFİK 111- YURT İÇİ YÜK TAŞIMA ORANLARI (ton-km üzerinden % oran)**
Kaynaklar: Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı, 2023.
Notlar: 1) Yolcu taşımacılığına şehir içi taşımacılık dahil değildir.
2) Karayolları Genel Müdürlüğü sorumluluğundaki yol ağı üzerinde yük ve yolcu taşımaları dikkate alınmıştır.
3) Demiryolu yolcu taşımacılığı verilerinde Marmaray ve banliyö taşımacılığı hariç tutulmuştur. Yolcu kmde sadece TCDD A.Ş. Anahat verileri alınmıştır.
4) Devlet Hava Meydanları İşletmesi Genel Müdürlüğü havalimanlarımız arasındaki iç hat kargo ve iç hat yolcu taşımaları dikkate alınmıştır. Boş bırakılan alanlar için veri yoktur.
5) Kabotaj’da taşınan yolcuların yolcu-km, yüklerin ton-km değeri ifade eder.
GRAFİK 112- ULAŞIM YOLLARINA GÖRE YURT İÇİ YOLCU VE YÜK TAŞIMACILIĞI
Kaynaklar: Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı, T.C. Devlet Demiryolları İşletmesi Genel Müdürlüğü.
Notlar: 1) Yolcu taşımacılığına şehir içi taşımacılık dahil değildir. 2)Karayolları Genel Müdürlüğü sorumluluğundaki yol ağı üzerinde yük ve yolcu taşımaları dikkate alınmıştır. 3) T.C.Devlet Demiryolları İşletmesi Genel Müdürlüğü’ne ait yük ve yük taşımaları dikkate alınmıştır. Banliyö hattı yolcu taşıması hariç tutulmuştur. 4) Devlet Hava Meydanları İşletmesi Genel Müdürlüğü havalimanlarımız arasındaki iç hat kargo ve iç hat yolcu taşımaları dikkate alınmıştır. Boş bırakılan alanlar için veri yoktur. 5) Denizcilik Genel Müdürlüğü kabotaj hattında yük ve yolcu taşımaları dikkate alınmıştır. Ton- Mil olarak verilen değer, Ton-Km’ ye, Yolcu- Mil olarak verilen değer, Yolcu-Km’ ye dönüştürülmüştür.
Çevresel etkileri açısından demiryollarının kullanımının karayollarına tercih edilmesi gerekmektedir. Demiryolu ağının geliştirilmesinin yanında verimli olarak kullanılması da önem taşımaktadır. Her ne kadar demiryollarında 2013 yılında yük taşımacılığı kapasite kullanım oranı 75 %’e çıkmışsa da 2021 yılında 51 % ’e düşmüştür.
GRAFİK 113-DEMİRYOLLARINDA YÜK TAŞIMACILIĞI KAPASİTE KULLANIM ORANLARI (%)
Kaynak: Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı, 1990-2016 verileri için: T.C. Devlet Demiryolları İşletmesi Genel Müdürlüğü, Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları Taşımacılık A.Ş,.2022
NOT: 2017 yılından itibaren yük taşımacılığı verileri sadece TCDD Taşımacılık A.Ş. Genel Müdürlüğü kapsamındaki taşıma verilerdir. Diğer demiryolu tren işletmecilerinin verileri dahil değildir.
[i] Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı, Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü, 2023
