Tipi: Durum
Tanımı: Erozyon, toprağın su, rüzgar, yerçekimi gibi etkilerle bulunduğu doğal ortamından taşınmasıdır. Erozyon doğal bir olay olmakla birlikte, arazinin doğal yapısının bozulması neticesinde su, rüzgar, yerçekimi gibi etkilerle şiddetlenmektedir. Ülke topraklarının tamamına yakınında çeşitli erozyon tipleri görülmekle birlikte en yaygın olanı su erozyonudur. Bu gösterge tarım, orman ve mera alanlarında meydana gelen erozyonun şiddetleri ile birlikte gösterilmesidir.
Birimi: hektar, %
Önem: Türkiye’nin içinde bulunduğu coğrafi konum, iklim, topoğrafya ve toprak şartları, ülkemizin arazi toprak bozulmasına ve kuraklığa karşı hassasiyetini artırmaktadır.
Değerlendirme:
Gösterge, bir bölgedeki toprak kaybını ve bu kaybın şiddetini ifade eden bir durum ölçüsüdür. Bu göstergeler genellikle toprak verimliliği, sediment taşıma miktarı, bitki örtüsü kaybı ve su kalitesi gibi çeşitli faktörleri içermektedir. Ülkemiz, içinde bulunduğu coğrafi konum, topografya, iklim, jeolojik yapı ve toprak özellikleri dolayısıyla toprak erozyonuna yoğun olarak maruz kalmaktadır. Erozyon şiddetinin yoğun olduğu alanlarda, üst toprak yüzeysel akışla taşınarak toprağın verimliliği ve dolayısıyla su kalitesi ciddi olarak etkilenmektedir. Toprağın yağmur, akarsular, seller ve dalgalar gibi suyun hareketiyle bir yerden başka yere taşınması olarak ifade edilen su erozyonunun izlenmesi ve değerlendirilmesi verimli toprağın korunması açısından son derece önem arz etmektedir. Bu maksatla ‘Dinamik Erozyon Modeli ve İzleme Sistemi’ (DEMİS) yazılımı geliştirilerek yıllık ortalama toprak kayıpları ve erozyon şiddeti mekansal olarak ana su havzası ve il bazında ortaya koyulmuştur.
Dinamik Erozyon Modeli ve İzleme Sistemi sonucu elde edilen verilere göre ülkemizde her yıl maksimum 642 milyon ton toprak su erozyonu sonucu yer değiştirmektedir. Su erozyonu şiddet sınıfları açısından değerlendirildiğinde, erozyonun ülke yüzölçümünün 60,28%’sinde çok hafif, 19,13%’ünde hafif, 7,93%’ünde orta, 5,97%’sinde şiddetli ve 6,7%’sinde çok şiddetli olduğu belirlenmiştir.
GRAFİK 106-SU EROZYONU ŞİDDET SINIFLARININ ULUSAL ÖLÇEKTE DAĞILIMI (%) (2021-2025 DÖNEMİ)
Arazi kullanımı açısından değerlendirdiğimizde ülkemizde yer değiştiren toprağın 38,71%’i tarım alanlarında, 4,17%’si orman alanlarında ve 53,66%’sı mera alanlarında meydana gelmektedir.[i]
GRAFİK 107-ARAZİ KULLANIM TÜRÜNE GÖRE SU EROZYONU DAĞILIMI (%) (2021-2025 DÖNEMİ)
Küresel ısınma ve iklim değişikliğine bağlı olarak birçok bölge daha yoğun kuraklıklar yaşamakta, bitki örtüsü azalmakta ve toprak rüzgar erozyonuna karşı daha duyarlı hale gelmektedir. Ayrıca rüzgar desenlerindeki değişiklikler dolayısıyla rüzgarın aşındırıcı gücünde artışlar meydana gelebilmektedir. Rüzgar Erozyonu sonucu verimli üst toprak tabakası kaybolmakta, taşınan toprak parçacıkları su kaynaklarını kirletmekte ve ekosisteme zarar verebilmekte, hava kalitesini bozarak insanlarda solunum problemlerine neden olabilmektedir. Toprağın verimliliğinin korunması, çevrenin korunması ve insan sağlığı açısından rüzgar erozyon durumunun tespit edilmesi kritik öneme sahiptir. Bu nedenle ‘Yenilenmiş Rüzgar Erozyonu Eşitliği’ kullanılarak ‘Ulusal Dinamik Rüzgar Erozyonu Modeli ve İzleme Sistemi’ (UDREMİS) oluşturulmuş, ulusal ölçekte rüzgar erozyonu sonucu taşınan toprak miktarı ve rüzgar erozyonunun etkilediği alanlara ait sonuçlar ortaya koyulmuştur.
Ulusal düzeyde yapılan mekansal analizlere göre yaklaşık 13 milyon hektar alanın rüzgar erozyonuna karşı hassas olduğu tespit edilmiştir.
GRAFİK 108-RÜZGAR EROZYONUNUN ULUSAL ÖLÇEKTE ŞİDDET SINIFLARI DAĞILIMI (%) (2021-2025 DÖNEMİ)
Rüzgar erozyonu potansiyeline sahip alanlar şiddet sınıfına göre değerlendirildiğinde, 40.9% çok hafif, 13.31% orta, 11.34% hafif, 7.54%çok şiddetli, 5.11% şiddetlidir. Çok şiddetli rüzgar erozyonu sınıfında yer alan havzalar sırasıyla Dicle-Fırat, Kızılırmak ve Konya havzaları iken Çoruh, Doğu Karadeniz ve Batı Karadeniz havzaları çok hafif şiddet sınıfında olduğu belirlenmiştir.
TABLO 18- SU VE RÜZGAR EROZYONUNUN GÖRÜLDÜĞÜ ALANLAR ve DERECELERİ (2021-2025 DÖNEMİ)
|
ERZ – EROZYON DERECELERİ |
ALAN(milyon ha) |
|
|
SU EROZYONU |
Çok Hafif |
387 |
|
Hafif |
123 |
|
|
Orta |
51 |
|
|
Şiddetli |
38 |
|
|
Çok Şiddetli |
43 |
|
|
RÜZGAR EROZYONU |
Hiç |
3,56 |
|
Çok Hafif |
6,78 |
|
|
Hafif |
1,99 |
|
|
Orta |
2,36 |
|
|
Şiddetli |
0,95 |
|
|
Çok Şiddetli |
1,49 |
Kaynak:, Çölleşme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğü, 2024
HARİTA 5-TÜRKİYE SU EROZYONU HARİTASI, (2021-2025 DÖNEMİ)
[i] Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, Çölleşme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğü, 2024
