Tipi: Tepki
Tanımlar:
Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED): Gerçekleştirilmesi planlanan projelerin çevreye olabilecek olumlu ve olumsuz etkilerinin belirlenmesinde, olumsuz yöndeki etkilerin önlenmesi ya da çevreye zarar vermeyecek ölçüde en aza indirilmesi için alınacak önlemlerin, seçilen yer ile teknoloji alternatiflerinin belirlenerek değerlendirilmesinde ve projelerin uygulanmasının izlenmesi ve kontrolünde sürdürülecek çalışmaları kapsamaktadır.
ÇED Olumlu: Çevresel Etki Değerlendirmesi Raporu hakkında Kapsam Belirleme ve İnceleme Değerlendirme Komisyonunca yapılan değerlendirmeler dikkate alınarak, projenin çevre üzerindeki olumsuz etkilerinin, alınacak önlemler sonucu ilgili mevzuat ve bilimsel esaslara göre kabul edilebilir düzeylerde olduğunun saptanması üzerine gerçekleşmesinde sakınca görülmediğini belirten Bakanlık kararı.
ÇED Olumsuz: Çevresel Etki Değerlendirmesi Raporu hakkında Kapsam Belirleme ve İnceleme Değerlendirme Komisyonunca yapılan değerlendirmeler dikkate alınarak, projenin çevre üzerindeki olumsuz etkileri nedeniyle uygulanmasında sakınca görüldüğünü belirten Bakanlık kararı.
Birimi: Adet
Önem: Gösterge, bir tepki göstergesidir. Sürdürülebilir kalkınmanın en önemli araçlarından biri olan Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) ülkemizde 1993’den bu yana uygulanmaktadır. ÇED; Gerçekleştirilmesi planlanan projelerin çevreye olabilecek olumlu ve olumsuz etkilerinin belirlenmesinde, olumsuz yöndeki etkilerin önlenmesi ya da çevreye zarar vermeyecek ölçüde en aza indirilmesi için alınacak önlemlerin, seçilen yer ile teknoloji alternatiflerinin belirlenerek değerlendirilmesinde ve projelerin uygulanmasının izlenmesi ve kontrolünde sürdürülecek çalışmalar olarak tanımlanabilir. ÇED Yönetmeliği’ne tabii projeler için faaliyete geçilmeden önce Çevresel Etki Değerlendirmesi sürecinin tamamlanması ve ÇED Olumlu/ÇED Gerekli Değildir kararı alınması zorunludur.
Değerlendirme:
ÇED Olumlu Kararları; ÇED Yönetmeliği’nde “Çevresel etki değerlendirmesi uygulanacak projeler” olarak listelenen projelerin çevre üzerindeki muhtemel olumsuz etkilerinin, alınacak önlemler sonucu ilgili mevzuat ve bilimsel esaslara göre kabul edilebilir düzeylerde olduğunun belirlenmesi üzerine projenin gerçekleşmesinde çevre açısından sakınca görülmediğini belirten Bakanlık kararları olarak tanımlanabilirken;
ÇED Gerekli Değildir Kararları ise, ÇED Yönetmeliği’nde “Çevresel etkileri ön inceleme ve değerlendirmeye tabi projeler” olarak listelenen projelerin çevre üzerindeki muhtemel olumsuz etkilerinin, alınacak önlemler sonucunda ilgili mer’i mevzuat ve bilimsel esaslara göre kabul edilebilir düzeyde olduğunun belirlenmesi üzerine, projenin gerçekleşmesinde çevre açısından sakınca görülmediğini belirten Bakanlık kararları olarak tanımlanabilir.
ÇED kararları ülkemizde sanayileşme ve kalkınmanın geldiği noktanın bir izdüşümü niteliği taşıması bakımından önem taşımaktadır.
GRAFİK 150- TÜRKİYE’DE 1999-2023 DÖNEMİNDE ALINAN ÇED GEREKLİ DEĞİLDİR VE ÇED OLUMLU KARAR SAYILARI İLE KİŞİ BAŞINA GSYH
Kaynaklar: 1) ÇED verileri için Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, ÇED, İzin ve Denetim Genel Müdürlüğü,2023
2)Kişi Başına GSYH verileri için TÜİK,2023
Not: ÇED Yönetmeliği kapsamında belirtilen süre içerisinde mücbir sebep bulunmaksızın yatırıma başlanmaması veya Mahkeme Kararı ile ÇED kararının iptal edilmesi ya da geçersiz sayılması konularına istinaden ÇED İstatistiklerine konu olan ÇED kararları geçmişe dönük revize edilmemektedir.
Ülkemizde, ilk ÇED Yönetmeliğinin yayınlandığı 1993 yılından 2023 yılı sonuna kadar alınan toplam 7.437 adet “ÇED Olumlu” kararının sektörlere göre dağılımı incelendiğinde, petrol-madencilik yatırımları (’lik oranlarla önde gelirken, enerji yatırımlarının $, atık-kimya yatırımlarının , tarım-gıda yatırımlarının ise olarak gerçekleştiği görülmektedir1993 yılından 2023 yılı sonuna kadar Bakanlığımızca verilen toplam 77.427 adet “ÇED Gerekli Değildir” kararının sektörlere göre dağılımı incelendiğinde yine, G ile petrol-madencilik yatırımları önde gelmektedir. Bunu ile tarım-gıda, ile sanayi yatırımları izlemektedir
GRAFİK 151- 1993-2023 DÖNEMİ ÇED OLUMLU KARAR SAYILARININ SEKTÖREL DAĞILIMI
GRAFİK 152- 1993-2023 DÖNEMİ ÇED GEREKLİ DEĞİLDİR KARAR SAYILARININ SEKTÖREL DAĞILIMI
Kaynak: Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, ÇED, İzin ve Denetim Genel Müdürlüğü,2024
Not: ÇED Yönetmeliği kapsamında belirtilen süre içerisinde mücbir sebep bulunmaksızın yatırıma başlanmaması veya Mahkeme Kararı ile ÇED kararının iptal edilmesi ya da geçersiz sayılması konularına istinaden ÇED İstatistik- lerine konu olan ÇED kararları geçmişe dönük revize edilmemektedir.
