Tipi: Etki
Tanımı: Ülkemizin sahip olduğu, toplam tür sayısı, tehdit altındaki türlerin sayısı, endemik tür sayı ve oranını kapsamaktadır. Bu gösterge, tür zenginliğini ve tehdit altındaki ve/veya korunan endemik bitki türlerin toplam bitki türü sayısına oranını ifade eder.
Birimi: Adet, %
Önem: Birçok insan faaliyetinin çevreye etkisi biyolojik çeşitlilikle ilişkilidir. Biyolojik çeşitlilik ulusal ve uluslararası bir miras olarak düşünülmekte ve bu nedenle koruma amacıyla ölçümler yapılmaktadır. Ülkemizin biyoçeşitlilik açısından zenginliği, bu göstergenin önemini artırmaktadır.
Değerlendirme:
Bitkisel çeşitlilik ve orijin merkezlerinden Akdeniz ve Yakın Doğu Merkezleri Türkiye’de örtüşmektedir ve pek çok kültür bitkisinin genetik çeşitlilik merkezi için anavatan durumundadır.
Ülkemiz, özellikle tohumlu bitkiler açısından bulunduğu iklim kuşağı göz önüne alındığında bitki türleri açısından oldukça zengin sayılabilecek konuma sahiptir. Tohumlu bitkilerden çiçekli bitki grubunda (Angiospermae) endemizm oranı çok yüksek olup tür ve türaltı seviyesinde 11.000’e yakın çiçekli bitki türünden 3925’i endemiktir ve endemizm oranı 34% civarındadır.
Tohumsuz bitkiler içerisinde en iyi bilinen bitki grubu Eğreltiler (Pteridophtyes)’dir. Türkiye’den tespit edilen tür ve türaltı seviyedeki eğrelti sayısı 101 olup bunlardan sadece 3’ü endemiktir[i].
Türkiye endemik bitkiler açısından çok zengin olmasına rağmen, zenginliği oluşturan bu türlerin bazıları ciddi tehditlerle karşı karşıyadır. IUCN 2001 kriterlerine göre endemik türlerimizin yaklaşık 700 kadarı “Çok tehlikede CR”, 700 kadarı da “Tehlikede EN” kategorisinde yer almaktadır.
TABLO 19- ÇEŞİTLİ BİTKİ GRUPLARINA AİT TÜR VE TÜRALTI TAKSON SAYILARI, ENDEMİZM DURUMU, NADİR VE TEHDİT ALTINDAKİ TÜR SAYILARI, NESLİ TÜKENMİŞ TÜRLER
|
Bitki Grupları |
Tanımlanmış Türler/alttürler |
Endemik Türler |
Nadir ve Tehlike Altındaki Türler |
Soyu Tükenmiş Türler |
|
Algler |
2.150 |
- |
bilinmiyor |
bilinmiyor |
|
Likenler |
1.000 |
- |
bilinmiyor |
bilinmiyor |
|
Karayosunları |
910 |
2 |
2 |
bilinmiyor |
|
Eğreltiler |
101 |
3 |
1 |
bilinmiyor |
|
Açık-Tohumlular |
35 |
5 |
1 |
bilinmiyor |
|
Tek-çenekliler |
1.765 |
420 |
180 |
- |
|
Çift-çenekliler |
9.100 |
3.500 |
1.100 |
11 |
Kaynak: Ulusal Biyolojik Çeşitlilik Stratejisi ve Eylem Planı 2007
Türkiye, fauna açısından da bulunduğu kuşak itibariyle zengin ve kendine özel duruma sahiptir. Ülkemizde 481 kuş, 161 memeli, 141 sürüngen ve amfibi, 480 deniz balığı ve 236 tür tatlı su balığının yaşadığı tespit edilmiştir.
Türkiye’de yayılış gösteren 141 sürüngen ve amfibi türünden 16’sı endemik olup bunlardan 10’u tehdit altındadır. Kuşlardan Türkiye’ye endemik tür yoktur. Bununla birlikte memelilerden 5 tür, 32 alttür, sürüngenlerden 16 tür ve/veya alttür, atlısu balıklarından ise 70 tür/alttür balık endemiktir.
Omurgasız faunası, omurgalılar kadar iyi bilinmemekle birlikte, tanımlanan tür sayısının 30.000, tahmin edilen tür sayısının da 60.000-80.000 civarında olduğu bilinmektedir.
Türkiye sularında 10 deniz memeli türünün varlığı tespit edilmiştir. Akdeniz havzasında düzenli veya ara sıra Akdeniz’e giren 21 adet deniz memeli türüne karşın, Karadeniz’de sadece 3 tür yaşamaktadır. Akdeniz fokunun (Monachus monachus) ise 1994 yılından beri Karadeniz’de görülmediği belirtilmektedir.
TABLO 20- ÇEŞİTLİ HAYVAN GRUPLARINA AİT TÜR VE TÜRALTI TAKSON SAYILARI, ENDEMİZM DURUMU, NADİR VE TEHLİKE ALTINDAKİ TÜR SAYILARI, NESLİ TÜKENMİŞ TÜRLER
|
Hayvan grupları |
Tanımlanmış türler |
Endemik türler/alttür, varyete |
Nadir ve tehlike altındaki türler |
Soyu tükenmiş türler |
|
OMURGALILAR |
|
|
|
|
|
Sürüngenler/Amfibi |
141 |
16 |
10 |
- |
|
Kuşlar |
481 |
|
17 |
- |
|
Memeliler |
161 |
37 |
23 |
4 |
|
Tatlısu balıkları |
236 |
70 |
- |
4 |
|
Deniz balıkları |
480 |
- |
- |
- |
|
OMURGASIZLAR |
|
|
|
|
|
Yumuşakçalar |
522 |
203 |
bilinmiyor |
bilinmiyor |
|
Kelebekler |
6.500 |
89 |
89 |
bilinmiyor |
|
Çekirgeler |
600 |
270 |
- |
- |
|
Kızböcekleri |
114 |
- |
- |
- |
|
Kınkanatlılar |
~10.000 |
~3.000 |
- |
- |
|
Yarımkanatlılar |
~1.400 |
~200 |
- |
- |
|
Eşkanatlılar |
~1.500 |
~200 |
- |
- |
Kaynak: Ulusal Biyolojik Çeşitlilik Stratejisi ve Eylem Planı 2007
Türkiye, biyolojik çeşitlilik açısından küçük bir kıta özelliği göstermektedir. Bunun nedenleri arasında üç farklı biyoiklim tipinin görülmesi, bünyesinde Avrupa-Sibirya, Akdeniz ve İran-Turan olmak üzere üç Fitocoğrafik Bölge (FCB) bulundurması, sahip olduğu topoğrafik, jeolojik, jeomorfolojik ve toprak çeşitlilikleri, deniz, göl, akarsu, tatlı, tuzlu ve sodalı göller gibi değişik sulak alan tiplerinin varlığı, 0-5.000 metreler arasında değişen yükselti farklılıkları, derin kanyonlara ve çok farklı ekosistem tiplerine sahip olması, Avrupa ülkelerine göre buzul döneminden daha az etkilenmesi, kuzey Anadolu’yu Güney Anadolu’ya bağlayan Anadolu Diyagonali'nin varlığı ve buna bağlı olarak oluşan ekolojik ve floristik farklılıklar ile üç kıtanın birleşme noktasında yer alması sayılabilir. Özetle, Türkiye tarım, orman, dağ, step, sulak alan, kıyı ve deniz ekosistemlerine ve bu ekosistemlerin farklı formlarına ve farklı kombinasyonlarına sahiptir.
Bu biyolojik zenginliğin belirlenmesi için Ulusal Biyolojik Çeşitlilik Envanter ve İzleme Projesi kapsamında 2013 yılında il bazında biyoçeşitlilik envanter çalışmaları başlatılmış ve 2019 yılı sonunda 81 ilin çalışmaları tamamlanmıştır. Bu proje kapsamında her bir il için tür/popülasyon, habitat/ekosistem ve bölgesel düzeyde izleme göstergeleri belirlenmiş ve izleme planları hazırlanmıştır. Proje ile ilk kez ülkemizde izleme çalışmalarını ulusal ölçeğe taşıyacak olan “Ulusal İzleme Programı” nın ilk parametreleri yerel bazda oluşturulmuştur.
Bugün itibariyle proje kapsamında belirlenen nesli tehlike altındaki türler ile biyolojik çeşitlilik açısında önem taşıyan alanlarda izleme çalışmaları yürütülmektedir.[ii].
TABLO 21- CANLI GRUPLARINA GÖRE TÜR VE TÜRALTI TAKSON BİLGİSİ
|
Canlı Grubu |
Tür ve türaltı takson sayısı |
|
Amfibiler |
39 |
|
Bitkiler |
12141 |
|
İç su balıkları |
403 |
|
Kuşlar |
500 |
|
Memeliler |
175 |
|
Sürüngenler |
146 |
Kaynak: Tarım ve Orman Bakanlığı, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü 2021
TABLO 22- YILLARA GÖRE TESPİT EDİLEN BİYOKAÇAKÇILIK VAKA SAYILARI (2009-2022)
|
YILLAR |
2009 |
2010 |
2011 |
2012 |
2013 |
2014 |
2015 |
2016 |
2017 |
2018 |
2019 |
2020 |
2021 |
2022 |
|
Tespit Edilen Biyokaçakçılık Vaka Sayıları |
2 |
9 |
21 |
11 |
2 |
5 |
8 |
3 |
3 |
1 |
8 |
1 |
2 |
3 |
Kaynak: Tarım ve Orman Bakanlığı, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü,2023
[i] Mülga Çevre ve Orman Bakanlığı, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, Doğa Koruma Dairesi Başkanlığı, Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi Ulusal Odak Noktası “Ulusal Biyolojik Çeşitlilik Stratejisi ve Eylem Planı” 2007, Ankara.
[ii] Tarım ve Orman Bakanlığı, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü,2022
