Tipi: Birincil enerji yoğunluğu tepki, nihai enerji yoğunluğu ise itici güç göstergesidir.
Tanımlar:
Birincil ve Nihai Enerji Yoğunluğu; Birincil enerji tüketiminin GSYH’ye oranlanması sonucu hesaplanan yoğunluk birincil enerji yoğunluğu, nihai enerji tüketiminin GSYH’ye oranlanması sonucu hesaplanan yoğunluk ise nihai enerji yoğunluğu olarak adlandırılmaktadır. Ayrıca, birincil enerji yoğunluğu bölgesel ve ülkeler bazında bir birim GSYH yaratabilmek için ne kadar enerji gerektiğini ölçen bir enerji verimliliği göstergesidir.
Birimi: kep/2010$
Önem: Enerji yoğunluğu ülke veya bölge bazında bir birim GSYİH üretebilmek için ne kadar enerji gerektiğini ölçen bir enerji verimliliği göstergesidir. Gerekli enerji miktarı, ülkede toplam arz edilen, dönüşüme uğramamış enerji cinsinden ise birincil enerji yoğunluğundan; sanayi, konut, ulaştırma gibi sektörlerin nihai olarak tükettiği enerji cinsinden ise nihai enerji yoğunluğundan söz edilir. Birincil enerji yoğunluğu tepki, nihai enerji yoğunluğu ise itici güç göstergesidir. Gösterge değerlerindeki düşüş enerji verimliliğinin iyileşmesi anlamına gelmektedir. Enerji yoğunluğundaki eğilim, ekonomi ve sanayideki yapısal değişiklikler, enerji tüketim yapısındaki değişimler, sektörlerin verimlilik gelişimi ve nihai kullanıcıların tercih ettiği cihaz ve ekipman gibi unsurlardan etkilenmektedir.
Değerlendirme:
Türkiye’nin 2022 yılı birincil enerji yoğunluğu 2000 yılına göre 1,2 azalma göstererek 0,132 tep/bin 2015$ olarak hesaplanmıştır. Bir önceki yıla göre birincil enerji yoğunluğunda %6,2 azalma gerçekleşmiştir. 2022 yılı birincil enerji yoğunluğu, dünya ortalamasından (0,165 tep/bin 2015$) daha düşük olmakla birlikte OECD ortalamasının (0,096 tep/bin 2015$) üzerinde kalmaktadır. Avrupa Birliği ülkelerinin birincil enerji yoğunluğu ortalaması ise 0,085 tep/bin 2015$ ile gerek OECD gerekse Türkiye’ye kıyasla daha iyi bir seviyededir.
Nihai enerji yoğunluğu ise 2000 yılına göre yılına göre 2,3 azalma göstererek 0,101 tep/bin 2015$ seviyesinde gerçekleşmiştir. Bir önceki yıla göre nihai enerji yoğunluğunda %7,9 iyileşme sağlanmıştır. 2022 yılı nihai enerji yoğunluğu, dünya ortalamasından (0,112 tep/bin 2015$) daha düşük olmakla birlikte OECD ortalamasının (0,068 tep/bin 2015$) üzerinde kalmaktadır. Avrupa Birliği ülkelerinin birincil enerji yoğunluğu ortalaması ise 0,063 tep/bin 2015$ ile gerek OECD gerekse Türkiye’ye kıyasla daha iyi bir seviyededir.
GRAFİK 141- YILLAR İTİBARİYLE BİRİNCİL VE NİHAİ ENERJİ YOĞUNLUĞU
Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Enerji Verimliliği ve Çevre Dairesi Başkanlığı,2024
GRAFİK 142- YILLAR İTİBARİYLE SEKTÖREL NİHAİ ENERJİ YOĞUNLUKLARI
Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Enerji Verimliliği ve Çevre Dairesi Başkanlığı, 2024
Ana sektörlerin enerji yoğunluğuna bakıldığında beklenildiği üzere sanayi sektörü en enerji yoğun sektör olarak öne çıkmaktadır. Onu sırasıyla tarım, konut, ulaştırma ve hizmet sektörleri takip etmektedir. 2015-2022 döneminde hizmetler ve ulaştırma sektörlerinde kısmi bir azalış olmakla beraber, konut ve tarım sektörlerinde ise artış eğilimi gözlemlenmektedir.[i]
UEVEP (2017-2023) ile 2023 yılına kadar kümülatif olarak 23,9 MTEP tasarruf sağlanması ve söz konusu tasarruf için 10,9 milyar ABD Doları yatırım yapılması öngörülmüştür. 2017-2023 döneminde yürütülen faaliyetler ve hayata geçirilen projeler ile toplam 24,6 MTEP kümülatif enerji tasarrufu sağlanmış ve söz konusu tasarruflar için 8,5 milyar ABD Doları tutarında yatırım gerçekleştirilmiştir. Diğer yandan Enerji Verimliliği Strateji Belgesi (2012-2023) ile Türkiye’nin 2023 yılı enerji yoğunluğunun 2011 yılına göre düşürülmesi hedefi ise 2023 yılı gelmeden yakalanmış olup 2022 yılı itibarıyla Türkiye’nin enerji yoğunluğu 2011 yılına göre ,4 oranında azaltılmıştır.
Enerji verimliliği çalışmalarının hız kesmeden devam ettirilmesi ve ulusal iklim hedefleriyle uyumlu bir enerji politikasının takibi amacıyla 2024- 2030 yılları arasını kapsayacak olan Enerji Verimliliği 2030 Stratejisi ve II. UEVEP hazırlanmıştır.
Enerji Verimliliği 2030 Strateji Belgesi’nde 10 stratejik amaç ve 23 hedef belirlenmiştir. Belirlenen hedeflere ulaşmak için ise Eylem Planında; sanayi ve teknoloji, bina ve hizmetler, enerji, ulaştırma, tarım, ortak konular, start-up ve dijitalleşme olmak üzere toplam 7 tematik başlıkta 61 eyleme ve 266 faaliyete yer verilmiştir. II. UEVEP ile 2024-2030 yılları arasında 20,2 milyar ABD Doları enerji verimliliği yatırımı yapılması ve kümülatif olarak 37,1 MTEP birincil enerji tasarrufu sağlanması hedeflenmiştir. Hedeflerin gerçekleştirilmesiyle 2024-2030 yılları arasında Türkiye’nin birincil enerji tüketiminde oranında ve emisyonlarda 100 milyon ton CO2 azaltım sağlanacağı hesaplanmıştır.
TABLO 39-2024-2030 Dönemi Tasarruf ve Yatırımlarının Yıllara Göre Değişimi
|
YILLAR |
2024 |
2025 |
2026 |
2027 |
2028 |
2029 |
2030 |
|
Tasarruf [ktep] |
1.197 |
1.120 |
1.266 |
1.403 |
1.589 |
1.703 |
1.884 |
|
Yatırım [Milyon Dolar] |
2.452 |
2.656 |
2.544 |
2.513 |
3.086 |
3.227 |
3.574 |
Tablo’da yer alan enerji verimliliği yatırım ve program harcama tutarları ile öngörülen enerji tasarruf miktarları, II. UEVEP’nin uygulama dönemi olan 2024-2030 arasını kapsamaktadır. Bununla birlikte, projeksiyon çalışmaları yapılırken Türkiye’nin 2053 net sıfır hedefi dikkate alınmıştır. Eylem Planı dönemi sonunda Tablo’da yer alan hedeflere ulaşılması durumunda, 2053 net sıfır hedefi doğrultusunda önemli bir mesafe kat edilmiş olacaktır.
[i] Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Enerji Verimliliği ve Çevre Dairesi Başkanlığı, 2024
