Tipi: Tepki
Tanımlar:
Gösterge Tanımı: Bu gösterge, atıksu arıtma tesislerine bağlı nüfusun yüzdelik oranını ifade eder.
Atıksu arıtımı; çeşitli kullanımlar sonucu oluşan atıksuların deşarj edildikleri alıcı ortamın fiziksel, kimyasal, bakteriyolojik ve ekolojik özelliklerini değiştirmeyecek hale getirmek için uygulanan fiziksel kimyasal ve biyolojik proseslerin birini ya da birkaçını kapsamaktadır. Atıksu içindeki kirleticilerin uzaklaştırılması amacı ile atıksu karakterine göre birincil, ikincil ve ileri arıtma yöntemleri kullanılır. Birincil arıtma, atıksudaki yüzen ve çökebilen katı maddelerin uzaklaştırılması işlemlerini kapsayan fiziksel arıtma ünitelerini içerir. İkincil arıtma organik, maddelerin gideriminde kullanılan biyolojik ve veya kimyasal arıtma ünitelerini içerir. İleri arıtma bu işlemlere ilaveten ikincil arıtmada giderilmeyen kirleticilerin uzaklaştırılmasında kullanılan prosesleri kapsar.
Atıksu Arıtma Tesisi: Atıksu içerisinde kirliliğe neden olan yabancı maddelerin değişik metodlarla (fiziksel, biyolojik, gelişmiş) atıksudan uzaklaştırıldığı birimlere denir.
Arıtma Tipleri:
- Fiziksel Arıtma: Atıksu içerisinde çözünmemiş halde bulunan kirleticilerin çöktürülerek ya da yüzdürülerek atıksudan ayrıldığı arıtma sistemidir. Izgaralar, elekler, kum tutucular, dengeleme, çökeltim ve flotasyon havuzları en yaygın fiziksel arıtma üniteleridir.
- Kimyasal Arıtma: Atıksuda çözünmüş halde bulunan ya da askıda bulunup kendiliğinden çökemeyen maddelerin çökelmesini sağlamak amacıyla koagülant ve polielektrolit vb. kimyasal maddeler kullanılarak atıksudan ayrılmasıdır.
- Biyolojik Arıtma: Atıksuda çözünmüş halde bulunan ve fiziksel veya kimyasal yöntemlerle istenilen düzeyde giderilemeyen organik esaslı katı maddelerin mikroorganizmalar yardımıyla atıksudan uzaklaştırılması işlemidir. Damlatmalı filtre, aktif çamur, stabilizasyon havuzu (oksidasyon havuzu), başlıca biyolojik arıtım üniteleridir.
- İleri Arıtma: Fiziksel veya biyolojik arıtma yöntemleriyle yeterli düzeyde arıtılamayan ya da arıtımı mümkün olmayan kirletici maddelerin (azot, fosfor, ağır metaller, toksik organik maddeler vb.) giderilmesinde kullanılan arıtma işlemidir. Nitrifikasyon, denitrifikasyon, adsorpsiyon, iyon değiştirme v.b. başlıca gelişmiş arıtma yöntemleridir.
- Doğal Arıtma Sistemi: Yapay sulak alanlarda kirleticilerin çökeltilmesi ve bu ortamda yaşayabilen bitkilerle atıksuların arıtılması işlemidir.
Birimi: %
Önem: Evlerden ve endüstriden kaynaklanan atıksular, organik madde, besi maddesi yükü ve tehlikeli maddeler nedeniyle alıcı ortamlarda belirgin bir baskı oluştururlar. Kentlerde, atıksuyun büyük bir kısmı atıksu arıtma tesisine bağlı olan kanalizasyon sistemleri ile toplanmaktadır. Deşarjdan önceki arıtma seviyesi ve alıcı ortamın hassasiyeti, sucul ekosistemler üzerindeki etkinin ölçeğini belirlemektedir.
Bu gösterge, atıksu arıtma tesislerine bağlı nüfustaki (yüzde olarak) değişimi tanımlayarak, evsel atıksulardan kaynaklanan kirliliğin kontrolüne yönelik olarak uygulanan politikaların başarısını izler.
Değerlendirme:
Suyun daha verimli kullanılması ve mevcut kaynakların korunması adına atık suların arıtılması önemli bir uygulamadır. 2022 yılında Atıksu arıtma tesisleri ile hizmet verilen belediye nüfusunun toplam belediye nüfusuna oranı ise 77,7%’dir[i]
GRAFİK 78- ATIKSU ARITMA TESİSİ İLE HİZMET VERİLEN BELEDİYE VE NÜFUS ORANI (%)
Kaynak: TÜİK, “Su ve Atıksu İstatistikleri, 2022”
2002 yılında 145 olan toplam atıksu arıtma tesisi sayısı, 2022 yılı sonunda 1315’e ulaşmıştır. Bu tesislerin dağılımına bakıldığında; ülkemizdeki atıksu arıtma tesislerinin 20%'si gelişmiş, 51%'ine biyolojik, 5%’ine fiziksel ve 24%'üne doğal arıtma uygulandı.
GRAFİK 79- 2022 YILI SONU İTİBARİYLE ATIKSU ARITMA TESİSLERİNİN TİPLERİNE GÖRE DAĞILIMI
Kaynak:TÜİK, “Su ve Atıksu İstatistikleri, 2022”
TÜİK verilerine göre; 2022 yılında, Türkiye’de arıtılan atıksuyun 52,7%’sine gelişmiş, 25,2%’sine biyolojik, 21,7%’sine fiziksel ve 0,4%’üne doğal arıtma uygulanmıştır[i].
TÜİK verilerine göre; 2022 yılında Türkiye’de, atıksu arıtma işlemleri sonucunda 348 bin ton (kuru madde bazında) atıksu arıtma çamuru oluştuğu tespit edilmiştir.
Genel olarak atıksu arıtma tesislerinin enerji ihtiyaçlarının fazla olması işletme maliyetlerini artırmakta ve tesisin çalıştırılmasını olumsuz etkilemektedir. Bu kapsamda Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından, atıksu arıtma tesislerinin enerji giderlerinin 50%’sinin karşılanması amacıyla, “Atıksu Arıtma Tesislerinin Teşvik Tedbirlerinden Faydalanmasında Uyulacak Usul ve Esaslara Dair Yönetmelik” gereğince başvurusu uygun bulunan tesislere Enerji Teşviki Geri Ödeme Belgesi verilmektedir. Bu kapsamda, atıksu arıtma tesislerinin etkin çalıştırılmasını sağlamak ve alıcı ortamların su kalitesini yükseltmek amacıyla Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nca 2022 yılında 795 tesise yaklaşık 231,4 milyon TL destek ödemesi yapılmıştır.
[i] Türkiye İstatistik Kurumu Başkanlığı, “Su ve Atık Su İstatistikleri, 2022” Haber Bülteni, 13/12/2023, Sayı: 49607
GRAFİK 80- ATIKSU ARITMA TESİSİ ENERJİ TEŞVİĞİ
Kaynak:Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü, 2023
Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığınca 2016-2017 yıllarında yürütülen Ülke Genelindeki Evsel/Kentsel Atık Su Arıtma Tesislerinin Mevcut Durumunun Tespiti, Revizyon İhtiyacının Belirlenmesi Projesi (TÜRAAT) sonucunda atık su arıtma tesislerinin (AAT) yetkin kişilerce işletilmemesi sonucu bu tesislerin atıl hale geldiği veya tesislerin verimsiz işletildiği için maddi ve çevresel kayıplar oluştuğu tespit edilmiştir.
Çevre,Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığınca atıl ve verimsiz atık su arıtma tesislerindeki sorunların giderilmesi ve bu tesislerin etkin, verimli ve mevzuata uygun şekilde işletilmesinin sağlanması amacıyla istihdam edilecek teknik personelin nitelikleri, belgelendirilmeleri ile görev, yetki ve sorumluluklarına dair usul ve esasları düzenlemek amacıyla 2872 sayılı Çevre Kanunu'na dayanılarak hazırlanan "Atıksu Arıtma Tesislerinde Çalışan Teknik Personele İlişkin Tebliğ" 23.05.2019 tarihli ve 30782 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
Söz konusu tebliğ kapsamında Çevre,Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığınca atık su arıtma tesislerinin işletilmesine yönelik her yıl düzenli olarak verilen eğitimleri tamamlayan ve akabinde yapılan sınavlarda başarılı olan adaylar tesis sorumlusu belgesi almaya hak kazanmakta olup atık su altyapı yönetimlerince söz konusu tebliğde yer alan tesis sorumlusu, teknik sorumlu ve diğer teknik personellerin istihdam edilmesi ile atık su arıtma tesislerinde yaşanan işletme problemlerinin önüne geçilmesi hedeflenmektedir.
2022 yılı sonu itibarıyla Atık Su Arıtma Tesisi Tesis Sorumlularına yönelik başvuru, eğitim ve sınav süreçlerini içeren 5 adet sertifikasyon dönemi gerçekleştirilmiş olup toplamda kentsel ve endüstriyel atık su arıtma tesislerinde kullanılabilecek 6600 adet tesis sorumlusu belgesi düzenlenmiştir.
GRAFİK 81-ATIK SU ARITMA TESISI TESIS SORUMLUSU EĞITIM VE SERTIFIKA SAYISI
[i] Türkiye İstatistik Kurumu Başkanlığı, “Su ve Atık Su İstatistikleri, 2022” Haber Bülteni, 13/12/2023, Sayı: 49607
