Tipi: Tepki
Tanımlar:
Gösterge Tanımı: Bu gösterge, atıksu arıtma tesislerine bağlı nüfusun yüzdelik oranını ifade eder.
Atıksu arıtımı; çeşitli kullanımlar sonucu oluşan atıksuların deşarj edildikleri alıcı ortamın fiziksel, kimyasal, bakteriyolojik ve ekolojik özelliklerini değiştirmeyecek hale getirmek için uygulanan fiziksel kimyasal ve biyolojik proseslerin birini ya da birkaçını kapsamaktadır. Atıksu içindeki kirleticilerin uzaklaştırılması amacı ile atıksu karakterine göre birincil, ikincil ve ileri arıtma yöntemleri kullanılır. Birincil arıtma, atıksudaki yüzen ve çökebilen katı maddelerin uzaklaştırılması işlemlerini kapsayan fiziksel arıtma ünitelerini içerir. İkincil arıtma organik, maddelerin gideriminde kullanılan biyolojik ve veya kimyasal arıtma ünitelerini içerir. İleri arıtma bu işlemlere ilaveten ikincil arıtmada giderilmeyen kirleticilerin uzaklaştırılmasında kullanılan prosesleri kapsar.
Atıksu Arıtma Tesisi: Atıksu içerisinde kirliliğe neden olan yabancı maddelerin değişik metodlarla (fiziksel, biyolojik, gelişmiş) atıksudan uzaklaştırıldığı birimlere denir.
Arıtma Tipleri:
- Fiziksel Arıtma: Atıksu içerisinde çözünmemiş halde bulunan kirleticilerin çöktürülerek ya da yüzdürülerek atıksudan ayrıldığı arıtma sistemidir. Izgaralar, elekler, kum tutucular, dengeleme, çökeltim ve flotasyon havuzları en yaygın fiziksel arıtma üniteleridir.
- Kimyasal Arıtma: Atıksuda çözünmüş halde bulunan ya da askıda bulunup kendiliğinden çökemeyen maddelerin çökelmesini sağlamak amacıyla koagülant ve polielektrolit vb. kimyasal maddeler kullanılarak atıksudan ayrılmasıdır.
- Biyolojik Arıtma: Atıksuda çözünmüş halde bulunan ve fiziksel veya kimyasal yöntemlerle istenilen düzeyde giderilemeyen organik esaslı katı maddelerin mikroorganizmalar yardımıyla atıksudan uzaklaştırılması işlemidir. Damlatmalı filtre, aktif çamur, stabilizasyon havuzu (oksidasyon havuzu), başlıca biyolojik arıtım üniteleridir.
- İleri Arıtma: Fiziksel veya biyolojik arıtma yöntemleriyle yeterli düzeyde arıtılamayan ya da arıtımı mümkün olmayan kirletici maddelerin (azot, fosfor, ağır metaller, toksik organik maddeler vb.) giderilmesinde kullanılan arıtma işlemidir. Nitrifikasyon, denitrifikasyon, adsorpsiyon, iyon değiştirme v.b. başlıca gelişmiş arıtma yöntemleridir.
- Doğal Arıtma Sistemi: Yapay sulak alanlarda kirleticilerin çökeltilmesi ve bu ortamda yaşayabilen bitkilerle atıksuların arıtılması işlemidir.
Birimi: %
Önem: Evlerden ve endüstriden kaynaklanan atıksular, organik madde, besi maddesi yükü ve tehlikeli maddeler nedeniyle alıcı ortamlarda belirgin bir baskı oluştururlar. Kentlerde, atıksuyun büyük bir kısmı atıksu arıtma tesisine bağlı olan kanalizasyon sistemleri ile toplanmaktadır. Deşarjdan önceki arıtma seviyesi ve alıcı ortamın hassasiyeti, sucul ekosistemler üzerindeki etkinin ölçeğini belirlemektedir.
Bu gösterge, atıksu arıtma tesislerine bağlı nüfustaki (yüzde olarak) değişimi tanımlayarak, evsel atıksulardan kaynaklanan kirliliğin kontrolüne yönelik olarak uygulanan politikaların başarısını izler.
Değerlendirme:
Suyun daha verimli kullanılması ve mevcut kaynakların korunması adına atık suların arıtılması önemli bir uygulamadır. Bu alanda da Türkiye ciddi yatırımlar yapmakta olup, atıksu arıtma tesisi ile hizmet verilen belediye sayısının toplam belediye sayısına oranı 1994 yılında %3 iken, 2020 yılında bu rakam Q’e ulaşmıştır. Atıksu arıtma tesisleri ile hizmet verilen belediye nüfusunun toplam belediye nüfusuna oranı ise w,7’dir[i]
GRAFİK 77- ATIKSU ARITMA TESİSİ İLE HİZMET VERİLEN BELEDİYE VE NÜFUS ORANI (%)
Kaynak: TÜİK, “Su ve Atıksu İstatistikleri, 2020”
2002 yılında 145 olan toplam atıksu arıtma tesisi sayısı, 2020 yılı sonunda 1068’e ulaşmıştır. Bu tesislerin dağılımına bakıldığında; ülkemizdeki atıksu arıtma tesislerinin
!’i ileri arıtma tesisi, U’i biyolojik arıtma tesisi, %6’sı fiziksel arıtma tesisi ve ’i doğal arıtma tesisidir.
GRAFİK 78- 2020 YILI SONU İTİBARİYLE ATIKSU ARITMA TESİSLERİNİN TİPLERİNE GÖRE DAĞILIMI
Kaynak:TÜİK, “Su ve Atıksu İstatistikleri, 2020”
TÜİK verilerine göre; 2020 yılında,Türkiye’de arıtılan atıksuyun P,7’sine ileri, ',1’ine biyolojik, !,9’una fiziksel ve %0,3’üne doğal arıtma uygulanmıştır[i] .
TÜİK verilerine göre; 2020 yılında Türkiye’de, atıksu arıtma işlemleri sonucunda 314 bin ton (kuru madde bazında) atıksu arıtma çamuru oluştuğu tespit edilmiştir.
Genel olarak atıksu arıtma tesislerinin enerji ihtiyaçlarının fazla olması işletme maliyetlerini artırmakta ve tesisin çalıştırılmasını olumsuz etkilemektedir. Bu kapsamda Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından, atıksu arıtma tesislerinin enerji giderlerinin P’sinin karşılanması amacıyla, “Atıksu Arıtma Tesislerinin Teşvik Tedbirlerinden Faydalanmasında Uyulacak Usul ve Esaslara Dair Yönetmelik” gereğince başvurusu uygun bulunan tesislere Enerji Teşviki Geri Ödeme Belgesi verilmektedir. Bu kapsamda, atıksu arıtma tesislerinin etkin çalıştırılmasını sağlamak ve alıcı ortamların su kalitesini yükseltmek amacıyla Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nca 2021 yılında 710 tesise 187 milyon TL destek ödemesi yapılmıştır.
GRAFİK 79- ATIKSU ARITMA TESİSİ ENERJİ TEŞVİĞİ
Kaynak:Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü, 2022
[i] Türkiye İstatistik Kurumu Başkanlığı, “Su ve Atık Su İstatistikleri, 2020” Haber Bülteni, 16/12/2021, Sayı: 37197
