Tipi: Baskı
Tanımı: Patlayıcı, parlayıcı, kendiliğinden yanmaya müsait, suyla temas halinde parlayıcı gazlar çıkaran, oksitleyici, organik peroksit içerikli, zehirli, korozif, hava ve suyla temasında toksik gaz çıkaran, toksik ve eko-toksik özellikler taşıyan atıkların miktarlarını ve geri kazanımına ilişkin bilgileri içerir. İşletim süreçlerinde tehlikeli atık oluşan sanayi tesisleri tarafından kullanılan atık beyan sistemi ile Türkiye geneli atık miktarları ortaya konulmaktadır.
Birimi: ton
Önem: Özellikle sanayi tesislerinden kaynaklanan tehlikeli atıklar, çevresel değerler açısından önemli bir baskı unsuru göstergesidir.
Değerlendirme:
Atık Yönetimi Yönetmeliği (AYY) kapsamında yıllık atık beyanları atık üreticileri tarafından, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı Entegre Çevre Bilgi Sistemi (ecbs.cevre.gov.tr) altında yer alan Atık Yönetim Uygulaması/Atık Beyan Sistemi (TABS) kullanılarak gerçekleştirilmektedir.TABS’da yer alan tehlikeli ve tehlikesiz atık verisi, atık üreticilerinin gerçekleştirdikleri beyanlardan oluşmakta olup, beyan yılında atık üreticisinin tesiste oluşan ve geri kazanım/bertaraf amacıyla atık işleme tesisine gönderdiği tehlikeli ve tehlikesiz atık bilgisini içermektedir. Atık beyanları Türkiye geneli tehlikeli ve tehlikesiz atık miktarlarını ortaya koymaktadır. 2022 yılı sonu itibariyle 130.426 adet firma Atık Beyan Sistemini (TABS) kullanmıştır. Bu işletmeler tarafından beyan edilen, 2022 yılı için Türkiye geneli oluşan tehlikeli atık miktarı 3.321.170 ton tehlikesiz atık miktarı 38.281.573 ton olmak üzere toplam 41.602.743 ton olarak belirlenmiştir. 2022 yılında beyan edilen atığın 45,2%’si geri kazanılmak üzere atık işleme tesislerine gönderilirken 51,6%’sı bertaraf edilmek üzere sterilizasyon, düzenli depolama ve yakma tesislerine gönderilmiştir. Bununla birlikte 2,6%’sı stok, 0,6%’sı ise ihracat olarak kaydedilmiştir[i].
Hammadde kullanımını azaltmak ve atık oluşumunu önlemek amacıyla geliştirilen sıfır atık yaklaşımı ile ekonomiye katkı sağlamak için döngüsel ekonomi kavramı hayata geçirilmiştir. Diğer taraftan atığın hammadde ve kaynak olarak kullanılabilmesi için 2014 yılında Atıktan Türetilmiş Yakıt (ATY), Ek Yakıt ve Alternatif Hammadde Tebliği yayımlanmıştır. Ayrıca Atık Yönetimi Yönetmeliği ile hammadde yerine kullanılması için gerekli şartları sağlaması koşulu ile yan ürünün kullanılması da amaçlanmaktadır. 2023 yılında çimento, kireç, seramik, tuğla ve demir-çelik sektörlerinde toplam 4,6 Mton alternatif hammadde ve 2,1 Mton ek yakıt kullanılmıştır[ii]
Bakanlığımızca Çevre İzin ve Lisans Yönetmeliği kapsamında lisans almış Geri Kazanım ve Bertaraf tesislerine ilişkin tablo aşağıda yer almaktadır[iii].
TABLO 14-Lisanslı Geri Kazanım/Bertaraf Tesisleri
|
Tehlikeli atık geri kazanım tesisi sayısı |
393 |
|
Tehlikeli atık düzenli depolama tesis sayısı |
11 |
|
Atık Yakma ve Beraber yakma Tesisleri Sayısı |
103 |
|
Biyobozunur Atık İşleme- Biyometanizasyon konulu Geçici Faaliyet Belgesi ve Çevre İzin ve Lisans Belgesi alan tesis sayısı |
88 |
Kaynak: Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, ÇED, İzin ve Denetim Genel Müdürlüğü,2025
GRAFİK 89- ATIK BEYAN SİSTEMİ VERİLERİ (2018-2022)
TABLO 15-ATIK BEYAN SİSTEMİ VERİLERİ (2016-2022)
|
YILLAR |
2016 |
2017 |
2018 |
2019 |
2020 |
2021 | 2022 |
|
Beyanda bulunan tesis sayısı |
60.233 |
63.741 |
66.478 |
76.496 |
82.053 |
105.103 |
130.426 |
|
Toplam tehlikeli ve tehlikesiz atık miktarı (ton) |
19.240.675 |
16.549.996 |
16.582.257 |
25.328.419 |
29.710.234 |
32.666.974 |
41.602.743 |
Kaynak: Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, ÇED, İzin ve Denetim Genel Müdürlüğü,Atık Beyan Sistemi (TABS) verileri,2024
Bu miktarlara atık listesindeki madenlerin aranması, çıkarılması, işletilmesi, fiziki ve kimyasal işleme tabi tutulması sırasında ortaya çıkan atıklar (01 kodlu) ve karışık belediye atıkları (20 03 kodlu) dahil edilmemiştir.
[i]Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, ÇED, İzin ve Denetim Genel Müdürlüğü,Atık Beyan Sistemi (TABS),2024
[ii]Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü,2024
[iii]Çevre,Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı , ÇED, İzin ve Denetim Genel Müdürlüğü,2025
Ayrıntılı bilgi için; "Telikeli Atık İstatistikleri Bültenleri"
Atık Yönetimi Uygulaması verilerine dayalı sorgu yapmak için: Atık Raporlama Ekranı
