Tipi: Durum
Tanımı: Bu gösterge, bölgesel denizlerindeki klorofil-a (mikrogram/L) ortalama yaz yüzey konsantrasyonlarının eğilimlerini ve coğrafi dağılımlarını göstermektedir. Fitoplankton biyokütlesi göstergesi olan klorofil-a fotosentez gerçekleştirir ve bu mekanizma ile besin döngüsü içerisinde ilk organik madde üretimi sağlanır. Işıklı tabakada oluşan ve bağlı üretimlerde üretilen organik yük ve organik atıklar su kolununda daha derinlere çökerken bakteriyel parçalanma ile suda çözünmüş oksijenin kullanımına ve yaşam için gerekli oksijenin azalmasına neden olurlar.
Birimi: Mikrogram/L
Önem: Göstergenin amacı, azot ve fosfat deşarjını azaltmak için alınan önlemlerin, klorofil-a olarak ifade edilen fitoplanktonun kıyılardaki konsantrasyonu üzerine etkilerini göstermektir. Bu, bir ötröfikasyon göstergesidir. Fitoplankton biyokütlesi göstergesi olan klorofil-a fotosentez gerçekleştirir ve bu mekanizma ile besin döngüsü içerisinde birincil organik madde üretimi sağlanır. Işıklı tabakada oluşan ve bağlı üretimlerde üretilen organik yük ve organik atıklar su kolonunda daha derinlere çökerken bakteriyel parçalanma ile suda çözünmüş oksijenin kullanımına ve yaşam için gerekli oksijenin azalmasına neden olurlar.
Değerlendirme:
Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı Laboratuvar, Ölçüm ve İzleme Dairesi Başkanlığınca “Denizlerde Bütünleşik Kirlilik İzleme Programı” TÜBİTAK-MAM’ın koordinasyonunda yürütülmektedir. Bu kapsamda Akdeniz, Ege Denizi, Marmara Denizi ve Karadeniz’de izleme çalışmaları ile denizlerimizin kalite ve kirlilik durumları çeşitli göstergelerle ortaya konulmaktadır.
Denizlerde kirlilik ve kalite değerlendirmeleri su yönetimi birimi (SYB) bazlı yapılmaktadır. Su Yönetim Birimleri veya diğer bir deyişle Kıyı Su Kütleleri yüzey sularının önemli özelliklerle –fiziksel, hidromorfolojik, ekolojik ve baskıların analizi ile- ayrıştırılmış bir yüzey suyu bölümünü tanımlar. Su Çerçeve Direktifi kapsamında ele alınan en küçük yönetim birimleridir.
Bu bölümde kıyı ve deniz sularında klorofil-a dağılımları DEN-İZ Programı kapsamında üretilen veriler ve değerlendirmeler kapsamında yapılmaktadır.
Akdeniz Bölgesi 2014-2023 yaz ve kış dönemi için mevsimsel değerlerinin SYB yüzey sularındaki (0-10m) klorofil-a ortalama değerlerinin alansal değişimleri Grafik 63’de gösterilmiştir. Görüldüğü üzere kış döneminde yüksek debili akarsu ve kentsel atıksuların taşıdığı besin tuzlarıyla beslenen SYB alanlarında (özellikle Mersin ve İskenderun körfezlerini kapsayan SYB’lerde) birincil üretim ve göstergesi biyo-kütle artmıştır. Kurak yaz dönemlerinde ise karasal baskıların azalması sonucu görece düşük klorofil-a değerleri ölçülmüştür.
Ege Denizi’nde genel olarak Kuzey Ege klorofil-a değerleri Orta ve Güney Ege bölümlerine göre daha yüksek değerlere sahip olup, İzmir Körfezi bütün Ege Denizi klorofil-a konsantrasyonlarından ayrışmaktadır. 2023 yılında en yüksek klorofil-a konsantrasyonu İzmir Körfezi’nde rastlanmıştır. IZMSW2 (İzmir İç Körfez) istasyonunda klorofil-a konsantrasyonu kış döneminde 5,46 µg/L’ye, yaz döneminde ise 19,62 µg/L’ye ulaştığı tespit edilmiştir. Meriç Nehri, Güllük Körfezi, Akbük Koyu, Bakırçay ve Büyük Menderes Ağzı’nda görece yüksek konsantrasyonlar ölçülmüştür. 2023 yılı yağış miktarları düşmüş ve sıcaklık ortalamaları yüksek seyrettiği için Ege Denizi’nin üretkenliğini etkilemiş olup, klorofil-a değerlerinde bu durum açıkça gözlenmiştir (Grafik 64).
Karadeniz’de klorofil-a değerleri 2023 yılında kışın 0,27 – 2,33 µg/L ve yaz döneminde 0,15- 1,163 µg/L arasında ölçülmüştür. 2014 – 2023 yılları arasında görece yüksek değerler kış döneminde, İstanbul ve Samsun kıyılarında, Yeşilırmak Nehri, Fatsa ve Filyos Nehri etkisindeki istasyonlarda görülürken; yaz döneminde Sakarya Nehri etkisindeki, Karadeniz Ereğlisi kıyılarındaki ve Samsun deşarj kontrolü olan istasyonlarda tespit edilmiştir. 2023 yılında kurak ve mevsim normallerinin üzerinde bir kış mevsimi yaşanması üretkenliği etkilemiş olup, düşük klorofil-a değerleri ölçülmüştür (Grafik 65).
Marmara Denizi’nde 2014-2023 yılları arasında ölçüm alınan dönemler incelendiğinde, MRM04 (Bandırma) ve MRM11/MRM16/MRM17/MRM19 (Küçükçekmece, İzmit ve Gemlik Körfezi) ile Susurluk bölgesi etkisindeki SYB ‘lerin (MRM01, MRM02, MRM03, MRM20 ve MRM21) kış ve ilkbahar dönemlerinde en yüksek değerlerde olduğu görülmektedir. İzmit Körfezi, Gemlik Körfezi ve Bandırma Körfezi, üzerindeki sanayi, evsel ve liman faaliyetleri gibi aktivitelerden kaynaklı aşırı üreme olan bölgelerdir ve bu klorofil-a değerlerinden de anlaşılmaktadır. 2023 yılı yüzey tabakası, 0,26-7,90 µg/L aralığında değişmiştir. 2023 yılında yağışın az olması ve sıcaklıkları mevsim normallerinin üzerinde gerçekleşmesi verimli olan kış döneminde dahi üretkenliği etkilemiş olduğu düşünülmektedir (Grafik 66).
GRAFİK 63- AKDENİZ YÜZEY SUYU KLOROFİL-A KONSANTRASYONLARININ 2014-2023 KARŞILAŞTIRMASI
Kaynak:ÇŞİDB-ÇEDİDGM ve TÜBİTAK-MAM (2023). Denizlerde Bütünleşik Kirlilik İzleme Programı (2014-2023). (Akdeniz Final Raporu, 2023), 2023, Gebze-Kocaeli.
GRAFİK 64- EGE DENİZİ YÜZEY SUYU KLOROFİL-A KONSANTRASYONLARININ 2014-2023 KARŞILAŞTIRMASI
Kaynak: ÇŞİDB-ÇEDİDGM ve TÜBİTAK-MAM (2023). Denizlerde Bütünleşik Kirlilik İzleme Programı (2014-2023). (Ege Denizi Sonuç Raporu, 2023), 2023, Gebze-Kocaeli
GRAFİK 65- KARADENİZ YÜZEY SUYU KLOROFİL-A KONSANTRASYONLARININ 2014-2023 KARŞILAŞTIRMASI
Kaynak: ÇŞİDB-ÇEDİDGM ve TÜBİTAK-MAM (2023). Denizlerde Bütünleşik Kirlilik İzleme Programı (2014-2023). (Karadeniz Sonuç Raporu, 2023), 2023, Gebze-Kocaeli.
GRAFİK 66- MARMARA DENİZİ YÜZEY SUYU KLOROFİL-A KONSANTRASYONLARININ 2014-2023 KARŞILAŞTIRMASI
Kaynak: ÇŞİDB-ÇEDİDGM ve TÜBİTAK-MAM (2023). Denizlerde Bütünleşik Kirlilik İzleme Programı (2014-2023). (Marmara Denizi Sonuç Raporu, 2023), 2023, Gebze-Kocaeli
